Las tesis de los filósofos del siglo XIII que afirmaron la existencia del intelecto agente

  1. Sellés, Juan Fernando
Revista:
Anuario de estudios medievales

ISSN: 0066-5061

Año de publicación: 2008

Número: 38

Páginas: 445-474

Tipo: Artículo

DOI: 10.3989/AEM.2008.V38.I1.73 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Anuario de estudios medievales

Resumen

En este trabajo se revisan las tesis de relevantes filósofos del s. XIII que defendieron la existencia del intelecto agente en el hombre. En el trabajo se dividen en tres grupos a los pensadores: I) Los que se suelen encuadrar dentro del llamado hilemorfismo universal (Alejandro de Hales, Juan de la Rochela y Mateo de Acquasparta). II) La síntesis entre el agustinismo y el aristotelismo (Pedro Hispano, San Buenaventura, Juan Peckham). III) El aristotelismo depurado y proseguido (San Alberto Magno, Sto. Tomás de Aquino, Ramón Llull).

Referencias bibliográficas

  • Cfr. ARISTÓTELES, Ética a Nicómaco, 1. X, cap. 7 (BK 1178 a 6-7).
  • Cfr. mi trabajo: La crítica tomista a la interpretatión árabe y judía del entendimiento agente, "Espí ritu", LII, no.128, (2003), pp. 207-226.
  • Cfr, mi trabajo: Los filósofos del s. XIII que negaron el intelecto agente, "Dar razón de la esperanza", Pamplona, Eunsa, 2004, pp. 1277-1300.
  • "Non enim consentimus cum Avicebron, quod anima rationalis composita sit ex materia et forma, sed potius dicimus eam componi ex potentia et actu", San Alberto MAGNO, De imitate intellectus, Opera Omnia, vol. XVII, 1, 28, a 6-7.
  • Alejandro de HALES, Summa Theologica, ind. IV, tract. I, sect. II, q. III, tit. I, cap. II, a. II, Claras Aquas, Typ. Collegii S. Bonaventurae, 1928, vol. II, 451 ab.
  • Cfr. Joseph Anton ENDRES, Des Alexander Von Hales Leben und psychologisches Jahrbuch, 1888, pp. 24-25; pp. 203-225; pp. 227-298;
  • Otto KEICHER, Zur Lerhe der ältesten Franziskanetheologen vom Intellectus agens, "Abhandluungen aus dem Gebiete der Philosophie und ihrer Geschichte". Eine Festgabe zum 70 Geburtstag G. Fr. v. Hertling gewidmet, Freiburg, Breis, 1913, pp. 176-177.
  • Cfr. Odon LOTTIN, La composition hylémorphique des sustances spirituelles, "Revue Néoscholastique de Philosophie", 34 (1932)/pp. 21-41.
  • Jean de la ROCHELLE, Summa De Anima, 1. II, cap. 37, ed. T. DOMENICHELLI, La Summa de anima di frate Giovanni della Rochele, Prato, 1882, pp. 292-293.
  • Cfr. L.J. BOWMAN, The Developement of the Doctrine of the Agent Intellect in the Franciscan School of the Thirteenth Century, "Modern Schoolman", 50 (1973), pp. 251-279.
  • Cfr. J. de la ROCHELLE, Tractatus de divisione multiplia potentiarum animae, "Textes Philosophiques su Moyen Age, ed. critique de P. Miehaud-Quantin, XI, Paris, Vrm, 1964.
  • Parthenius MINGES, Die psychologische Summa des Johann von Rupella und Alexander von Hales, "Franziskanische'Studien", 3 (1916), pp. 365-378;
  • Corneho FABRO, La distinzione tra 'quod est' e 'quo est' nella Summa De Anima di Giovanni della Rochela, Divus Thomas", 41 (1938), pp. 508-522;
  • Gallus MANSER, Johann von Rupella. ein Beitrag zu seiner Charakteristik mit besonderer Berucksihtigung seiner Erkenntnislerne, "Jahrbuch fur Philos, und Spekulative Theologie", 1912, pp. 290-324.
  • Matthieu d' ACQUASPARTA, Quaestiones Disputatae De Anima XIII ed., A. J, GONDRÁS, Paris, Vrin, 1961, p. 168.
  • Y tras los argumentos que esgrime en defensa de su tesis concluye: "Dicendum igitur omnem substantiam creatam, tarn corporalem quam spiritualem, esse compositam ex materia et forma", p. 173.
  • Cfr. Pasquale MAZZARELLA, La domina dell'anima e della conoszenza in Matteo d'Acquasparta, 1969;
  • Martin GRABMANN, Die philosophische und theologische Erkenntnislere des Kardinals Matthaeus von Aquasparta, Wien, 1906.
  • Cfr. Matthaei ab ACQUASPARTA, O.F.M., Quaestiones disputate de fide et cognitione, ed. 2 a, Collegii S. Bonaventurae, Quaracchi, Florentiae, 1957.
  • Cfr. asimismo: Quaestiones Disputate De Gratia, ed. Vietorin DOUCET, Claras Aquas, Typ. Colegii S. Bonaventurae, 1935, p. 171.
  • Cfr. A. MOREIRA DE SÀ, Pedro Hispano e a crise de 1277 da Universidade de Paris, "Boletin da Biblioteca da Universidade de Coimbra", 22 (1954), pp. 1-21.
  • Cfr. para los comentarios a los libres I y II De Anima: Manuel ALONSO, Pedro Hispano, Obras Filosóflcas, II, Commentario al "De anima" de Aristóteles, ed., Madrid, CSIC, Inst. Fil., Luis Vives, Serie. A, no. 3, 1944.
  • Cfr. para los comentarios a los libros I-III: M. ALONSO, Pedro Hispano, Obras Filosóflcas, III, Expositio libri de anima, ed., Madrid, CSIC, Inst. Fil., Luis Vives, Serie, A, no. 4, 1952.
  • Cfr. Pedro HISPANO, Scientia Libri De Anima, ed., M., ALONSO, Madrid, CSIC, Inst. Fil., Luis Vives, Serie, A, no. 1, 1941.
  • De esta obra se entresacan los textes concernientes a los dos intelectos en el artículo de Martin GRABMANN, Die Lehre vom Intellectus possibilis und Intellectus agens im Liber De Anima Petrus Hispanum, des spateren Papstes Johannes XXI, "Archives d'Histoire Doctrinale et Littéraire du Moyen Age, 11 (1937-38), pp. 167-208.
  • Cfr. asimismo: O. MARTINS, O "De Anima" de Pedro Hispano, "Revista Portuguesa de Filosof́ia", VIII (1952), pp. 260-294.
  • Cfr. José FERREIRA, Presenca do Augustinismo avicenizante na teoria dos intellectos de Pedro Hispano, Pontificiom Athenaeum Antonianum, Facultas Philosophiae, Theses ad Lau-ream, 39, Braga, 1959;
  • Joaquín CARRERAS, Historia de la Filosofía Española, Filosofía cris-tiana de los s. XIII al XV, vol. I, Madrid, 1939, p. 140.
  • Cfr. Pedro HISPANO, Scientia Libri De Anima, cap. septimum: De intelligentia agente separata, ed. M. ALONSO, Madrid, 1941, pp. 445-450.
  • "Anima dupliciter consideratur: Uno modo in quantum est perfectio et sic est forma, et sic earn accipit Aristoteles in principio secundi. Alio modo secundum quod est substantia, et sic est composita ex materia spirituali et forma, nec est simplex forma tantum, sed est forma et substantia quae est hoc aliquid composita", Comentario al De Anima de Aristóteles, 1. I, lec. tertia, M. ALONSO, Pedro Hispano, Obras Filosóficas, II, Madrid, CSIC, 1944, p. 252.
  • Y en otra obra: "sicut ens sensibile duo habet in se, scilicet, materiam et formant, similiter et ens spirituale duo habet in se, quorum unum est materiale et reliquum formale", Expositio libri De Anima, M. ALONSO, Pedro Hispano, Obras Filosoficas, III, Madrid, CSIC, 1952, pp. 228-229
  • Cfr. M. ALONSO, Pedro Hispano, Obras Filosóficas, III, Madrid, CSIC, 1952, p. 314.
  • Cfr. Pierre MANDONNET, L 'Augustimsme bonaventurien, "Bulletin thomiste", 1 (1926), pp. 48-54.
  • Cfr. V. Ch. BIGI, La dottina della luce in S. Bonaventura,. "Divus Thomas", 64 (1961), pp. 395-422.
  • También comparte con el obispo de Hipona el ejemplarismo. Cfr. M. BISSEN, L exemplarisme divin selon saint Bonaventure, "Etudes de Philosophie Medievale", 10, Paris, 1929.
  • Cfr. Juan Fernando ORTEGA, El entendimiento mente en Maimónides, "Revista Espanola de Filosofía Medieval", 9 (2002), pp. 63-79.
  • Cfr. Joaquin LOMBA, El luear del intelecto agente el pensamiento de Avempace, "Revista Española de Filosofía Medieval, 9 (2002), pp. 33-48.
  • Cfr. Vicente MUNTZ, La iluminación del entendimiento agente en San Buenaventura, Revista Española de Filosofía Medieval", 9 (2002V pp. 81-90.
  • Bonifaz Anton, LUYCKX, Die Erkennislehre Bonaventuras, Beiträge, XXIII, 3-4 (1923), pp. 66-76 y p. 223;
  • Karl WERNER, Die Psychologie und Erkennislehre des hl. Bonaventuras, 1876;
  • Eduard LUTZ, Die Psychologie Bonaventuras, 1909;
  • Ciriaco MORÓN ARROYO, Abstraction und illumination. Grenzproblem der Mataphysik Bonaventuras, 1963;
  • Etienne GILSON, La filosofla de San Buenaventura, Buenos Aires, Descée de Brouwer, 1948.
  • SAN BUENAVENTURA, Commentarius in Ecclesiasten, c. VII, Claras Aquas, Typ. Colle-gii S, Bonaventurae, 1893, vol. VI, p. 54 b.
  • Cfr. A. CALLEBAUT, Jean Peckham, O.F.M., et l'augustinisme. Apercus historiques (1263-1285), "Archivum Fratrum Praedicatorum", 18 (1925), pp. 441-472;
  • Th. CROWLEY, John Peckham, O.F.M., Archbishop of Canterbury, versus the New Aristotelianism, "Bulletin of the John Rylands Library", 33 (1951), pp. 242-255;
  • D.L. DOUIE, Archbishop Peckham, Oxford, 1952;
  • F. EHRLE, John Peckham uber den Kampf des Augustinismus und Aristotelis-mus in der zweiten Hälfte des drezehnten Jahrhunderts, Zeitschrift für katholischen Theologie", 13 (1889), pp. 172-193;
  • A. TEETAERT, Jean Peckham, "Dictionaire de Théologie Catholique", vol. XII, (1933), cols. 100-140.
  • Cfr. Juan PECKHAM, De humanae cognitionis ratione, Anécdota quaedam Seraphici Doctoris S. Bonaventurae et nonnumllorum ipsius discipulorum, Quarracci, 1883.
  • Cfr. J. PECKHAM, Tractatus De Anima, por G. MELANI, Pontificium Athenaeum Anto-nianum, Fac. Philosophica, Tesis ad Lauream, 1949;
  • Johanns Pechami Quaestiones tractantes de anima, ed. Hieronymus SPETTMANN, Beiträge zur Geschichte der Philophie und Theologie des Mittelalters, XIX, pp. 5-6, Münster, 1918.
  • Cfr. del mismo autor: Die Psychologie de Johannes Pecham, 1917, Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, p. 20.
  • Cfr. Albertus MAGNUS, Physica, en Opera Omnia, vol. IV, 1, Monasterii Westfalorum in aedibus aschendorff, 1987, p. 171, 62, p. 172, 55.
  • Cfr. sobre este punto: José Angél GARCIA CUADRADO, El estatuto del entendimiento agente en la obra de San Alberto Magno, "Re-vista Española de Filosofía Medieval", 9 (2002), pp. 91-103.
  • De intellectu et intelligibili, (Borgnet, vol. 93 pp. 477-527);
  • De natura et origine animae, vol. XII, 1955
  • De imitate intellectus, vol. XVII,T, 1975.
  • Alain de LIBERA, Albert le Grand et la philosophie, Paris, Vrin, 1990, p. 215
  • Cfr. G. De MATTOS, L 'intellect agent personnel dans les premiers écrits d Albert le Grand et de Thomas d Aquin, "Revue Neo-Scholastique de Philosophie", 1940 (43), pp. 145-161;
  • E. GILSON, L'âme raisonable chez Albert le Grand, "Archives d'Histoire doctrinale et littéraire au Moyen Age", 1945 (XIV), pp. 5-72.
  • Esto lo repite en el De unitate intellectus, en Opera Omnia, vol. XVII, 1, p. 26 b 82.
  • Cfr. De natura et origine animae, tract. I, cap. 5, ed. cit., vol. XII, p. 14, 11.
  • Cfr. Quaestiones super De animalibus, ed., Filthaut, pp. 280-282.
  • Cfr. sobre punto mi escrito: q El entendimiento asente seeún Tomás de Aquino, "Revista Española de Filosofía Medieval", 9 (2002), pp. 105-124.
  • Cfr. A. MASNOVO, I primi contatti di san Tommaso con l'averroismo latino, "Rivista di Filosofía Neo-Scolastica", 16 (1924), pp. 367-375; 18 (1926), 43-55;
  • M, CHOSSAT, Saint Thomas d'Aquin et Siger de Bravant, "Revue de Philosophie", 24 (1914), pp. 553-575; y 25 (1914), pp. 25-52;
  • Carmelo OTTAVIANO, Tommaso d 'Aquino. Sqggi contro la dottrina averroistica dell 'imità dell 'intelletto, Traduccién, prefaeio y notas, Lanciano, 1930;
  • U. PUCCI, Tommaso d Aquino. Trattato dell 'unità dell 'intelletto contro gli averroisti, Traductión, introductión y notas, Torino, 1939;
  • F. SASSEN, Thomas van Aquino en Siger van Brabant, "De Beiaard", 8 (1923), pp. 455-478;
  • Gérard VERBEKE, L 'unité de l "homme: saint Thomas contre Averroès, "Revue Philosophique de Louvain", 58 (1960), pp. 220-249;
  • J. VINATI, In opusculum Divi Thomae Aquinatis "De unitate intellectus contra Averroistas commentaria, Divus Thomas", 1882-1886, vols. I-III.
  • Cfr. Ferdinand VAN STEENBERGHEN, La signification de l oeuvre anti-averroiste de Raymond Hull, "Estudios Lulianos", 4 (I960), pp. 113-128.
  • Cfr. asimismo: O. KEICHER, Raymundus Lullus und seine Stellung zur Arabischen Philosophie (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, VII, 4-5), Münster, 1909, Introductión;
  • Ephren LONGPRÉ, Lulle (Raymond), "Dictionaire de Théologie Catholique", vol. IX, 1926 (1), col. 1072-1141.
  • Ramon LLULL, Declaratio Raymimdi, per modum dialogi edita contra aliquorum philosophorum et eorum sequacium opiniones erroneas et damnatas a venerabili Patre Domino Episcopo Parisiensi, (también llamada Liber contra error es Boetii et Sigerii),Corpus Christia-norum, Continuatio Medievalis, vol. LXXIX, cap. 32, Turnholti, Brepols, 1989, pp. 298-300.