Transmisión de los textos e investigación sobre las fuentes históricas del Derecho canónico

  1. Sedano, Joaquín
Revista:
Ius canonicum

ISSN: 0021-325X

Ano de publicación: 2010

Volume: 50

Número: 100

Páxinas: 415-475

Tipo: Artigo

Outras publicacións en: Ius canonicum

Resumo

Se presenta una perspectiva sobre la transmisión de los textos canónicos, así como los avances que se han dado en el estudio de los mismos. En un primer apartado se muestra, al hilo de la preocupación por el acceso a textos genuinos, la evolución de la transmisión de los textos, haciendo las oportunas referencias a textos cristianos no canónicos en sentido estricto. En el segundo apartado se hace referencia al estado actual de la investigación, señalando los principales avances y novedades del último siglo. A lo largo de estas páginas, los académicos y estudiosos –también los no familiarizados con las fuentes canónicas–, encontrarán una información útil y actualizada sobre las diversas herramientas, ediciones de textos y bibliografía con que pueden contar en su investigación.

Referencias bibliográficas

  • AA.VV., Sínodos americanos, Madrid 1983 ss.
  • AA.VV., Capitula episcoporum, Teil 1, P. BROMMER (ed.), 1984; Teil 2, R. POKORNY, M. STRATMANN y W.-D. RUNGE (eds.), 1995; Teil 3, R. POKORNY (ed.), 1995; R. POKORNY y V. LUKAS (eds.), 2005.
  • AA.VV., Fälschungen im Mittelalter: Internationaler Kongress der Monumenta Germaniae Historica (München, 16.-19. September 1986), v. 2, Gefälschte Rechtstexte Der bestrafte Fälscher, Hannover 1988.
  • ALBERIGO, G., DOSSETTI, I. A., JOANNOU, P. P., LEONARDI, C. y PRODI, P., Conciliorum oecumenicorum decreta, Bologna 1973.
  • ALBERIGO, G. Y OTROS (eds.), Conciliorum oecumenicorum generaliumque decreta, Corpus Christianorum, Turnhout 2006 ss.
  • ÁLVAREZ DE LAS ASTURIAS, N., La «Collectio Lanfranci». Origine e influenza di una collezione della Chiesa anglo-normanna, Milano 2008.
  • ÁLVAREZ DE LAS ASTURIAS, N., «Nota bibliografica a tema storia delle Fonti del Diritto Canonico: Insegnamento e Ricerca», en Ephemerides Iuris Canonici, 50 (2010), pp. 165-182.
  • ANSELMO LUCCENSIS, Anselmi episcopi Lucensis Collectio canonum una cum Collectione minore, I-II, F. THANER (ed.), Regensburg 1906-1915.
  • ARTONNE, A., GUIZARD, L. y PONTAL, O., Répertoire des statuts synodaux des diocèses de l’ancienne France du 13e à la fin du 18e siècle, Paris 1963.
  • ASCHERI, M., «I manoscritti giuridici tardomedievali: alcune ricerche recenti, alcune priorità», en V. COLLI (ed.), Juristische Buchproduktion im Mittelalter, Frankfurt am Main 2002, pp. 3-39.
  • AUSTIN, G., Shaping church law around the year 1000. The Decretum of Burchard of Worms, Farnham 2009.
  • AVRIL, J., Les statuts synodaux français du XIII siècle, 3: Les statuts synodaux angevins de la seconde moitié du XIIIe siècle précédé d’une étude sur la législation synodale angevine, Paris 1988, 4: Les statuts synodaux de l’ancienne province de Reims (Cambrai, Arras, Noyon, Soissons, Tournai), Paris 1995, 5: Les statuts synodaux des anciennes provinces de Bordeaux, Auch, Sens et Rouen, Paris 2001.
  • AVRIL, J., Les conciles de la province de Tours. Concilia Provinciae Turonensis (saec. XIIIXIV), Paris 1987.
  • AVRIL, J., «Les statuts synodaux de Jean de Flandre, évêque de Liège (1288)», en Bulletin de la Société d’art et d’histoire du diocèse de Liège, 61 (1997).
  • AVRIL, J., Les conciles de la province de Tours. Concilia Provinciae Turonensis (saec. XIIIXV), Paris 1987.
  • BALLERINI, P Y G., De antiquis tum editis, tum ineditis collectionibus et collectoribus canonum ad Gratianum usque tractatus in quatuor partes distributus (Appendix ad sancti Leonis Magni opera III, Venice 1757).
  • BELLOMO, M., L’Europa del diritto comune, 7Roma 1994 = La Europa del Derecho Común, Roma 1999.
  • BELLOMO, M., Società e instituzioni dal medioevo agli inizi dell’età moderna, Roma 1997.
  • BELLOMO, M., Medioevo edito e inedito, I. Scholae, universitates, studia, II. Scienza del diritto e società medievale, III. Profili di giuristi, Roma 1997-1998.
  • BELLOMO, M., I fatti del diritto tra le certezze e i dubbi dei giuristi medievali, Roma 2000.
  • BERARDI, C. S., Gratiani canones, genuini ab apocryphis discreti, Taurini 1752- 1766.
  • BERNARDUS PAPIENSIS, Summa Decretalium, E. A. THEODOR LASPEYRES (ed.), Regensburg 1860 (= Graz 1956).
  • BERTRAM, M., «Aus kanonistischen Handschriften der Periode 1234 bis 1298», en S. KUTTNER (ed.), Proceedings of the Fourth International Congress of Medieval Canon Law, Città del Vaticano 1976, pp. 27-44.
  • BERTRAM, M., «Kanonistische Quästionensammlungen von Bartholomeus Brixiensis bis Johannes Andreae», en P. LINEHAN (ed.), Proceedings of the Seventh International Congress of Medieval Canon Law, Città del Vaticano 1988, pp. 265- 281.
  • BERTRAM, M., «Pierre de Sampson et Bernard de Montmirat. Deux canonistes français du XIIIe sièce», en L’Eglise et le droit dans le Midi (XIIIe-XIVe siècles), (Cahiers de Fajeaux, 29, 1994), pp. 37-74.
  • BERTRAM, M., «“Gallecia unde duxi originem”. Johannes Hispanus Compostellanus (de Petesella) und seine Dekretalensumme (ca. 1235-1236)», en Studia Gratiana, 28 (1998), pp. 89-119.
  • BLUMENTHAL, U.-R., «Fälschungen bei Kanonisten der Kirchenreform des 11. Jahrhunderts», en Fälschungen im Mittelalter, vol. 2, pp. 241-262.
  • BORETIUS, A. y KRAUSE, V. (eds.), Capitularia regnum Francorum, Legum Sectio II, Hannover 1897.
  • BRETT, M., «Editions, manuscripts and readers in some Pre-Gratian Collections», en K. G. CUSHING y R. F. GYUG, Ritual, text, and law. Studies in medieval canon law and liturgy presented to Roger E. Reynolds, Aldershot 2004, pp. 205-224.
  • BURCHARD VON WORMS, Decretorum Libri XX, G. FRANSEN y Th. KOLZER (eds.), Köln 1548 (= Aalen 1992).
  • CALASSO, F., Medio Evo del diritto, I, Le Fonti, Milano 1954.
  • CANTELAR RODRÍGUEZ, F., Colección sinodal «Lamberto Echeverría»: Catálogo, Salamanca 1980.
  • CHENEY, C. R., Pope Innocent III and England, Stuttgart 1976.
  • CHENEY, C. R.,Councils and ecclesiastical documents relating to Great Britain and Ireland 1205- 1313, Oxford 1964.
  • CHENEY, C. R. y CHENEY, M. G. (eds.), The Letters of Pope Innocent III (1189- 1216) concerning England and Wales: A Calendar with an Appendix of Texts, Oxford 1967.
  • CHENEY, C. R. y CHENEY, M. G. (eds.), Studies in the Collections of Twelfth-century Decretals from the Papers of the Late Walther Holtzmann, Città del Vaticano 1979.
  • CHENEY, C. R. y POWICKE, F. M., Council and Synods with other Documents relating to the English Church, 2 vols., Oxford 1964.
  • CHENEY, M. G., Roger, Bishop of Worcester, 1164-1179, Oxford 1980. CHERUBINI, L., Bullarium, I-III, Romae 1586.
  • CHODOROW, S. y DUGGAN, C. (eds.), Decretales ineditae saeculi XII from the papers of the late Walther Holtzmann, Città del Vaticano 1982.
  • COCHLAEUS, J., Canones apostolorum, veterum conciliorum constitutiones. Decreta Pontificum antiquiora, Moguntiae 1525.
  • COCHLAEUS, J., Canones apostolorum. Veterum conciliorum constitutiones. Decreta pontificum antiquiora. De primatu Romanae ecclesiae, Moguntiae 1525. COCQUELINES, Ch., Magnum Bullarium Romanum, Rome 1733-1762 (= Graz 1964-1967).
  • COING, H., Handbuch der Quellen und Literatur der neueren europäischen Privatrechtsgechichte, München 1973.
  • COLUCCIA, G. L., Basilio Bessarione. Lo spirito greco e l’Occidente, Firenze 2009.
  • CONNOLLY, R. H., Didascalia Apostolorum. The Syriac Version Translated and Accompanied by the Verona Latin Fragments, Oxford 21969.
  • CORTESE, E., Il diritto nella storia medievale, Roma 1997.
  • CORTESE, E., Le grandi linee della storia giuridica medievale, Roma 2001.
  • CUENA, F., «Antonio Agustín», en R. DOMINGO (ed.), Juristas Universales, II, Madrid-Barcelona 2004, pp. 212-216.
  • CUSHING, K., Papacy and Law in the Gregorian revolution. The canonistic work of Anselm of Lucca, Oxford 1998.
  • D’ACHÉRY, L. (ed.), Veterum aliquot scriptorum qui in Gallie Bibliothecis, maxime Benedictorum latuerant, spicilegium, Paris 1672.
  • DE LEÓN, E., «La tradizione manoscritta più antica della C.30 q.1», en M. BELLOMO y O. CONDORELLI (eds.), Proceedings of the Eleventh International Congress of Medieval Canon Law, pp. 131-138.
  • DE LEÓN, E.,«Observaciones sobre la futura edición crítica del Decreto de Graciano», en O. CONDORELLI (ed.), «Panta rei». Scritti dedicati a Manlio Bellomo II, Catania 2004, pp. 89-96.
  • DUGGAN, C. y DUGGAN, C., Twelfth-century Decretal Collections and their Importance in English History, London 1963.
  • DUGGAN, C. y DUGGAN, C., Decretals and the Creation of «New Law» in the Twelfth Century. Judges, Judgements, Equity and Law, Aldershot (Hampshire)-Brookfiel (Vermont) 1998.
  • ERDÖ, P., «Metodo e Storia del diritto nel quadro delle scienze sacre», en E. DE LEÓN y N. ÁLVAREZ DE LAS ASTURIAS, La cultura giuridico-canonica medioevale. Premesse per un dialogo ecumenico, Milano 2003, pp. 3-22.
  • ERDÖ, P., Storia delle Fonti del Diritto Canonico, Venezia 2008. FANTAPPIÈ, C., Introduzione storica al diritto canonico, Bologna 2003.
  • ERDÖ, P., Chiesa romana e modernità giuridica, I. L’edificazione del sistema canonistico (1563-1903), II. Il «Codex Iuris Canonici» (1917), Milano 2008.
  • FEINE, H. E., Kirchliche Rechtsgeschichte. Die katholische Kirche, 5Köln-Wien 1972.
  • FLORES, C., «Escritos inéditos de Antonio Agustín (1517-1586), referentes al Concilio de Trento», en Revista Española de Derecho Canónico, 34 (1978), pp. 109-130.
  • FLORES, C., «Escritos inéditos de Antonio Agustín», en Bulletin of Medieval Canon Law, 9 (1979), pp. 84-88.
  • FORNASARI, M. (ed.), Collectio Canonum in V libris. I, Lib. I-III, Turnholti 1970.
  • FOURNIER, P. y LE BRAS, G., Histoire des collections canoniques en Occident depuis les fausses décrétales jusqu’au Décret de Gratien, I-II, Paris 1931-1932.
  • FOWLER-MAGERL, L., Clavis Canonum. Selected Canon Law Collections before 1140 access with data processing, Hannover 2005.
  • FRANSEN, G., «Le Décret de Burchard de Worms. Valeur du texte de l’édition. Essai de classement des manuscrits», en Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung, 63 (1977), pp. 1-20.
  • FRANSEN, G., «Sources et Littérature du Droit Canonique classique», en P. LANDAU y J. MUELLER (eds.), Proceedings of the Ninth International Congress of Medieval Canon Law, pp. 3-19.
  • FRANSEN, G. y KUTTNER, S. (eds.), Summa elegantius in iure divino seu Colosiensis, 3 vols., New York 1969-1990.
  • FRIEDBERG, E. (ed.), Corpus Iuris Canonici, Lipsiae 1879 (= Lawbook Exchange 2000).
  • FRIEDBERG, E. (ed.),Quinque compilationes antiquae nec non Collectio Canonum Lipsiensis, Lipsiae 1882 (= Graz 1956).
  • FRIEDBERG, E. (ed.), Die Canones-sammlungen zwischen Gratian und Bernhard von Pavia, Leipzig 1897 (= Graz 1958).
  • FUBINI, R., «Contestazioni quattrocentesche della donazione di Constantino: Niccolò Cussano, Lorenzo Valla», en Medioevo e Rinascimento, 2 (1991), pp. 16-61.
  • FUBINI, R., L’umanesimo italiano e i suoi storici. Origini rinascimentali, critica moderna, Milano 2001.
  • FUHRMANN, H., Das «Constitutum Constantini», MGH Fontes iuris X, Hannover 1968.
  • FUHRMANN, H., Einfluß und Verbreitung der pseudoisidorischen Fälschungen. Von ihrem Auftauchen bis in die neuere Zeit, 3 vols., Stuttgart 1972-1974.
  • FUHRMANN, H.,«The Pseudo-Isidorian Forgeries», en D. JASPER y H. FUHRMANN, Papal Letters in the Early Middle Ages, Washington D.C. 2001, pp. 135-195.
  • GARCÍA Y GARCÍA, A., Historia del Derecho canónico. I. El primer milenio, Salamanca 1967.
  • GARCÍA Y GARCÍA, A.,Constitutiones Concilii quarti Lateranensis una cum Commentariis glossatorum, Città del Vaticano 1981.
  • GARCÍA Y GARCÍA, A., «Tradiciones textuales en el Derecho canónico medieval», en K. PENNINGTON, S. CHODOROW y K. H. KENDALL (eds.), Proceedings of the Tenth International Congress of Medieval Canon Law, Città del Vaticano 2001, pp. 1-26.
  • GARCÍA Y GARCÍA, A., «Asambleas episcopales», en P. LANDAU y J. MÜLLER (eds.), Proceedings of the Ninth International Congress of Medieval Canon Law, pp. 287-304.
  • GARCÍA Y GARCÍA, A., Y OTROS (eds.), Synodicon Hispanum, Madrid 1981 ss.
  • GASPARRI, P., Codex iuris canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus, Benedicti Papae XV auctoritate promulgatus, praefatione, fontium adnotatione et indice analytico-alphabetico ab E.mo Petro Card. Gasparri auctus, Città del Vaticano 1974.
  • GASPARRI, P. y SERÉDI, I., Codicis iuris canonici fontes, I-IX, Romae, 1923-1939.
  • GAUDEMET, J., Église et cité. Histoire du droit canonique, Paris 1994 = Storia del diritto canonico. Ecclesia et civitas, Milano 1998.
  • GAUDEMET, J. y BASDEVANT, B., Les canons des conciles mérovingiens (VIe-VIIe siècles), 2 vols., Paris 1989.
  • GERMOVNIK, F., Indices ad Corpus Iuris Canonici, Ottawae 2000.
  • GILCHRIST, J. T., Diuersorum patrum sententiae siue Collectio in LXXIV titulos digesta, Città del Vaticano 1973.
  • GILCHRIST, J. T., The Collection in Seventy-Four Titles, a Canon Law Manual of the Gregorian Reform, Toronto 1980.
  • GÖRRES-GESELLSCHAFT, Concilium Tridentinum: Diariorum, actorum, epistolarum, tractatuum nova collectio, Friburgi Brisgoviae 1901 ss.
  • GRIMM, B., «Die Ehelehre des Magister Honorius», en Studia Gratiana, 24, Roma 1989.
  • GROSSI, P., L’Europa del Diritto, Roma-Bari 2007 = Europa y el Derecho, Madrid 2007.
  • GUJER, R., «Zur Überlieferung des Decretum Gratiani», en P. LANDAU y J. MÜLLER (eds.), Proceedings of the Ninth International Congress of Medieval Canon Law, (Munich, 13-18 July 1992), Città del Vaticano 1997, pp. 87-104.
  • HADDAN, A. W. y STUBBS, W., Councils and ecclesiastical documents relating to Great Britain and Ireland, 3 vols., Oxford 1868-1878.
  • HARDOUIN, J., Acta conciliorum et epistolae decretales ac Constitutiones Summorum Pontificum usque ad annum 1714, I-XII, Parisiis 1714-1715.
  • HARLAY DE CHANVALLON, F. DE, Synodicon ecclesiae parisiensis, Paris 1674.
  • HARTMANN, M., «Spätmittelalterliche und frühneuzeitliche Kritik an den pseudoisidorischen Dekretalen. Nikolaus von Kues und Heinrich Kalteisen als “Wahrheitszeugen” bei Matthias Flacius Illyricus und den Magdeburger Centuriatoren», en W. HARTMANN y G. SCHMITZ (eds.), Fortschritt durch Fälschungen?, pp. 191-210.
  • HEFELE, K. J., Conciliengeschichte, 6 vols., Freiburg i.B., 1855-1874 (= H. LECLERCQ [ed.], Paris 1907 ss).
  • HIMMELSTEIN, F. X., Synodicon Herbipolense. Geschichte und Statuten der im Bisthum Würzburg gehaltenen Concilien und Dioecesansynoden, Würzburg 1855.
  • HINCMAR EPISCOPUS REMENSIS, Collectio de ecclesiis et capellis I, M. STRATMANN (ed.), Hannover 1990.
  • HINCMAR EPISCOPUS REMENSIS, De divortio Lotharii regis et Theutbergae reginae, L. BÖHRINGER (ed.), Hannover 1992.
  • HINSCHIUS, P. (ed.), Decretales Pseudo-Isidoriane et Capitula Angilramni, Lipsiae 1863 (= Aalen 1963).
  • HOFFMANN, H. y POKORNY, R., Das Dekret des Bischof Burchard von Worms. Textstufen – Frühe Verbreitung – Vorlagen, München 1991.
  • HOLTZMANN, W., Kanonistische Ergänzungen zur Italia Pontificia, Tübingen 1959.
  • HOLTZMANN, W., Papsturkunden in England, 2 vols., Nendeln 1970-1972.
  • HORST, U., Die Kanonessammlung Polycarpus, MGH Hilfsmittel 5, München 1980.
  • HUGUCCIO PISANUS, Summa decretorum. I, Distinctiones I-XX, O. PREROVSKY (ed.), Città del Vaticano 2006.
  • IGLESIA FERREIRÓS, A., El «ius commune» com a dret vigent: L’experiencia judicial d’Andorra i San Marino, 2 vols., Barcelona 1994.
  • JASPER, D. y FUHRMANN, H., Papal Letters in the Early Middle Ages, Washington D.C. 2001.
  • JEDIN, H., Kardinal Caesar Baronius. Der Anfang der katholischen Kirchengeschichtsschreibung im 16. Jahrhundert, Münster 1978.
  • JOHANNIS TEUTONICI, Apparatus glossarum in Compilationem tertiam, v. I, K. PENNINGTON (ed.), Città del Vaticano 1981.
  • JOHN, H., Collectio canonum Remedio Curiensi episcopo perperam ascripta, Città del Vaticano 1976.
  • KÈRY, L., Canonical collections of the Early Middle Ages (ca. 400-1140). A Bibliographical Guide to the Manuscripts and Literature, Washington D.C. 1999.
  • KESSLER, P.-J., «Untersuchungen über die Novellen-Gesetzgebung Papst Innocenz’ IV. Ein Beitrag zur Geschichte der Quellen des kanonischen Rechts», en Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung, 31 (1942), pp. 142-320; 32 (1943), pp. 300-383; 33 (1944), pp. 56-128.
  • KOTTJE, R. (ed.), Paenitentialia minora Franciae et Italiae saeculi VIII et IX, Turnholti 1994.
  • KURTSCHEID, B. y WILCHES, F. A., Historia iuris canonici. Tomus I. Historia fontium et scientiae iuris canonici, Romae 1943.
  • KUTTNER, S., Repertorium der Kanonistik (1140-1234), Città del Vaticano 1937.
  • KUTTNER, S., «Die Konstitutionen des ersten allgemeines Konzils von Lyon», en Studia et documenta historiae et iuris, 6 (1940), pp. 70-131 = Medieval Councils, Decretals, and Collections of canon law, London 1980, No. XI con Retractationes en pp. 11-13.
  • KUTTNER, S., «The Scientific Investigation of Medieval Canon Law: The Need and the Opportunity», en Speculum, 24 (1949), p. 495 = IDEM, Gratian and the Schools of Law (1140-1234), London 1983.
  • KUTTNER, S., Index titulorum decretalium ex collectionibus tam privatis quam publicis conscriptus, Mediolani 1977.
  • KUTTNER, S., «The revival of Jurisprudence», en R. L. BENSON y G. CONSTABLE (eds.), Renaissance and renewal in the twelfth century, Cambridge Mass. 1982, pp. 299-323.
  • KUTTNER, S., «Die mittelalterliche Kanonistik in der Forschung der letzen hundert Jahre», en Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung, 69 (1983), pp. 1-14 = IDEM, Studies in the History of Medieval Canon Law, Hampshire 1990, apdo. IV, 1-14.
  • KUTTNER, S. y ELZE, R. (eds.), A Catalogue of Canon and Roman Law manuscripts in the Vatican Library, vol. 1, Codices Vaticani latini 541-2299, Roma 1986; vol. 2, Codices Vaticani Latini 2300-2746, Roma 1987.
  • LANDAU, P., «Gefälschtes Recht in den Rechtssammlungen bis Gratian», en Fälschungen im Mittelalter, vol. 2, pp. 11-49.
  • LANDAU, P., «Gratians unmittelbare Quellen für seine Pseudoisidortexte», en W. HARTMANN y G. SCHMITZ (eds.), Fortschritt durch Fälschungen? Ursprung, Gestalt und Wirkungen der pseudoisidorischen Fälschungen, Hannover 2002, pp. 161-189.
  • LANDAU, P., «Il ruolo della critica del testo nel primo millenio di storia del diritto canonico», en E. DE LEÓN y N. ÁLVAREZ DE LAS ASTURIAS, La cultura giuridicocanonica medioevale. Premesse per un dialogo ecumenico, Milano 2003, pp. 23-43.
  • LANDAU, P. y DROSSBACH, G. (eds.), Die Collectio Francofurtana. Eine französische Decretalensammlung, Città del Vaticano 2007.
  • LARRAINZAR, C., «La formación del Decreto de Graciano por etapas», en ZRG Kan. Abt., 87 (2001), pp. 67-83.
  • LARRAINZAR, C., «L’edizione critica del Decreto di Graciano», en Folia Canonica, 9 (2006), pp. 62-92 (= edición española en Bulletin of Medieval Canon Law, 27 [2007- 2010], pp. 71-104).
  • LARRAINZAR, C., «Métodos para el análisis de la formación literaria del “Decretum Gratiani”. “Etapas” y “esquemas” de redacción», en Proceedings of the Thirteenth International Congress, Città del Vaticano (en prensa).
  • LE BRAS, G., La Chiesa del diritto, Bologna 1976.
  • LE BRAS, G. y GAUDEMET, J., Histoire du Droit et des Institutions de l’église en Occident, Paris 1955 ss.
  • LEHNHERR, T., «Die Summarien zu den Texten des 2. Laterankonzils von 1139 in Gratians Dekret», en Archiv für katholisches Kirchenrecht, 150 (1981), pp. 528-551.
  • LEHNHERR, T.,Die Exkommunikationsund Depositionsgewalt der Häretiker bei Gratian und den Dekretisten bis zum Glossa Ordinaria des Johannes Teutonicus, München 1987.
  • LEHNHERR, T., «Zur Überlieferung des Kapitels “Duae sunt, inquit, leges” (Decretum Gratiani C.19 q.2 c.2)», en Archiv für katholisches Kirchenrecht, 168 (1999), pp. 359-384.
  • LÖFSTEDT, L. (ed.), Gratiani Decretum. La traduction en ancien français du Décret de Gratien: édition critique, 5 vols., Helsinki 1992-2001.
  • MAAßEN, F., Geschichte der Quellen und der Literatur des canonischen Rechts im Abendlande bis zum Ausgange des Mittelalters, Graz 1870 (= Clark, New Jersey 2009).
  • MACLAUGHLIN, T., The Summa Parisiensis on the Decretum Gratiani, Toronto 1952.
  • MAFFEI, D., La donazione di Constantino nei giuristi medievali, Milano 1969.
  • MAFFEI, D., Giuristi medievali e falsificazioni editoriali del primo cinquecento. Iacopo di Belviso in Provenza?, Frankfurt am Main 1979.
  • MAFFEI, D., CORTESE, E., GARCÍA Y GARCÍA, A. Y OTROS, I codici del Collegio di Spagna a Bologna, Milano 1992.
  • MAFFEI, D. y MAFFEI, P., Angelo Gambiglioni, giureconsulto aretino del Quattrocento: la vita, i libri, le opere, Roma 1994.
  • MAGISTER RUFINUS, Summa Decretorum, H. SINGER (ed.), Paderborn 1902 (= Aalen 1963).
  • MAI, A. (ed.), «Attonis cardinalis presbyteri Capitulare seu Breviarium, ex Codice Vaticano», en Scriptorum veterum nova collectio e Vaticanis codicibus edita, VI, 2, Romae 1832, 60-102.
  • MAI, A. (ed.), Liber Polycarpus (edición parcial), en Nova bibliotheca Patrum, 7.3, Romae 1854, pp. 1-76.
  • MANS PUIGARNAU, J. M. (ed.), Decretales de Gregorio IX. Versión medieval española, Barcelona 1939.
  • MANSI, G. D., Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, I-LX, Graz 1899-1927 (= Graz 1960-1962).
  • MARTÍNEZ DÍEZ, G., La colección canónica Hispana, 6 vols., Madrid 1966-2002.
  • METZGER, M., Les constitutions apostoliques, I-III (Sources chrétiennes 320, 329, 336), Paris 1985-1987.
  • MORDEK, H., Kirchenrechts und Reform im Frankereich. Die Collectio Vetus Gallica, Berlin-New York 1975.
  • MORDEK, H., Bibliotheca Capitularum regum Franconum manuscripta, Munich 1995.
  • MOTTA, G., Collectio canonum trium librorum. Pars prior: Liber I et II, Città del Vaticano 2005.
  • MUNIER, Ch., Concilia Africae, Turnholti 1974.
  • MUNIER, Ch., Liber Canonum diuersorum sanctorum patrum siue Collectio in CLXXXIII titulos digesta, Città del Vaticano 1988.
  • MUNIER, Ch., «La redazione A “Aucta” della Collectio Anselmi Episcopi Lucensi», en Studia in honorem eminentissimi Cardinalis Alphonsi M. Stickler, Roma 1992, pp. 375-449.
  • MUNIER, Ch., «Les Conciles africains (A. 345-525) revisités», en I concili della Cristianità occidentale. Secoli III-V. XXX Incontro di studiosi della antichità cristiana (Roma, 3-5 maggio 2001), Roma 2002, pp. 147-163.
  • NAU, F., La version syriaque de l’Octateuque de Clément, Paris 1967.
  • OCHOA, X., Leges Ecclesiae post Codicem Iuris Canonici editae, Roma 1966.
  • OCHOA, X. y DIEZ, A. (eds.), Index Canonum et Legum Totius Corporis Iuris Canonici et Civilis, 2 vols., Roma 1964-1965.
  • PASQUALI, G., Storia della tradizione e critica del testo, Firenze 1988.
  • PAUCAPALEA, Summa über das Decretum Gratiani, J. F. VON SCHULTE (ed.), Aalen 1890 (= 1965).
  • PENNINGTON, K., «An Earlier Recension of Hostiensis’s Lectura on the Decretals», en Bulletin of Medieval Canon Law, 17 (1987), pp. 77-90.
  • PENNINGTON, K., «Johannes Andreae’s Additiones to the Decretals of Gregory IX», en Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung, 74 (1988), pp. 328-347.
  • PENNINGTON, K., «Niccolò Tedeschi (Abbas Panormitanus) e i suoi Commentaria in Decretales», en O. CONDORELLI (ed.), Roma 2000, pp. 9-36.
  • PENNINGTON, K., «Canon Law in the Late Middle Ages: The Need and the Opportunity», en M. BELLOMO y O. CONDORELLI (eds.), Proceedings of the Eleventh International Congress of Medieval Canon Law, (Catania, 30 July-6 August 2000), Città del Vaticano 2006, pp. 31-42.
  • PENNINGTON, K., (ed.), The History of Medieval Canon Law in the Classical Period, 1140-1234. From Gratian to the Decretals of Pope Gregory IX, Washington D.C. 2008.
  • PENNINGTON, K. y MÜLLER, W. P., «The Decretist. The Italian School y R. WEIGAND, The Transmontane Decretist», en W. HARTMANN y K. PENNINGTON (eds.), The History of Medieval Canon Law in the Classic Period, 1140-1234. From Gratian to the Decretals of Pope Gregory IX, Washington D.C. 2008, pp. 121-210.
  • PITHOU, F., Codex canonum vetus Ecclesiae Romanae restitutus, Parisiis 1609 = 1687.
  • PLÖCHL, W. M., Geschichte des Kirchenrechts, 2Wien-München 1960-1970.
  • PLÖCHL, W. M., Storia del diritto canonico, Milano 1963.
  • PONTAL, O., Les statuts synodaux français du XIII siècle précédés de l’historique du synode diocésain depuis ses origines, 1: Les statuts de Paris et le Synodal de l’Ouest (XIII siècle), Paris 1971, 2: Les statuts de 1230 à 1260, Paris 1983.
  • PONTIFICIA COMMISSIO «CODICI IURIS CANONICI» AUTHENTICE INTERPRETANDO, Codex iuris canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, fontium annotatione et indice analytico-alphabetico auctus, Città del Vaticano 1989.
  • POWICKE, F. M. y CHENEY, Ch. R., Councils and synods with other document relating to the English Church (a. D. 1205-1313) 1-2, Oxford 1964.
  • RAHMANI, I. E., Testamentum Domini nostri Jesu Christi, Mainz 1899.
  • RAIMUNDO DE PEÑAFORT, Summa de iure canonico, X. OCHOA y A. DIEZ (eds.), Roma 1975.
  • RAIMUNDO DE PEÑAFORT, Summa de paenitentia, X. OCHOA y A. DIEZ (eds.), Roma 1976.
  • RAIMUNDO DE PEÑAFORT, Summa de matrimonio, X. OCHOA y A. DIEZ (eds.), Roma 1978.
  • RAM, P. F. X. DE, Synodicon Belgicum sive acta omnium ecclesiarum Belgii, Louvain 1858.
  • REUTER, T. y SILAGI, G., Wortkonkordanz zum Decretum Gratiani, 5 vols., München 1990.
  • RICHTER, E. L., Corpus Iuris Canonici, Leipzig 1839.
  • RICHTER, E. L., Canones et decreta Concilii Tridentini. Ex editione romana a. MDCCCXXXIV repetiti, Leipzig 1853.
  • RODRÍGUEZ DÍEZ, J., «Invitación a una traducción española del corpus iuris canonici», en Anuario Jurídico y Económico Escurialense, 40 (2007), pp. 323- 350.
  • ROLANDUS, Summa Magistri Rolandi. Mit Anhang Incerti auctoris quaestiones. F. THANER (ed.), Innsbruck 1872.
  • ROLKER, C., Canon Law and the Letters of Ivo of Chartres, Cambridge 2010.
  • RORDORF, W. y TUILIER, A., La doctrine des douze apôtres. Introduction, texte, traduction, notes, apendice et index, Paris 1978.
  • SAWICKI, J. T., Concilia Poloniae 1 (Lublin 1961), 2-3 (Warszawa 1948 y 1949), 4 (Lublin 1948), 5-6 (Warszawa 1950 y 1952), 7 (Poznañ 1952), 8-9 (Wroclaw 1955 y 1957), 10 (Wroclaw-Warszawa-Kraków 1963).
  • SAWICKI, J. T., Bibliographia synodorum particularium, Città del Vaticano 1967.
  • SAWICKI, J. T., «Supplementum ad Bibliographiam Synodorum Particularium», en Traditio, 24 (1968), pp. 508-511; 26 (1970), pp. 470-478; Bulletin of Medieval Canon Law, 2 (1972), pp. 91-100; 4 (1974), pp. 87-92; 6 (1976), pp. 95-100.
  • SCHMITZ, G., «Die Waffe der Fälschung zum Schutz der Bedrängten? Be- merkungen zu gefälschten Konzilsund Kapitularientexten», en Fälschungen im Mittelalter, vol. 2, pp. 79-110.
  • SCHULTE, J. F. VON, Die Dekretalen zwischen den «Decretales Gregorii IX» und «Liber VI» Boniface VIII, Wien 1867.
  • SCHULTE, J. F. VON, Die Geschichte der Quellen und Literatur des canonischen Rechts von Gratian bis auf die Gegenwart, 2 vols., Stuttgart 1875-1880 (= Union, New Jersey 2000).
  • SCHWARTZ, E., «Die Kanonessammlung der alten Reichskirche», en Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung, 35 (1936), pp. 1-114.
  • SCHWARTZ, E. y STRAUB, J., Acta conciliorum oecumenicorum, Berolini 1922 ss.
  • SILVA-TAROUCA, K., «Beiträge zur Überlieferun der Papsbriefe des IV., V. und VI. Jahrhunderts», en Zeitschrift für Katholische Theologie, 43 (1919), pp. 467-481 y 657-692.
  • SINGER, H. (ed.), Die Dekretalensammlung des Bernardus Compostellanus antiquus, Vienna 1914.
  • SORICE, R. (ed.), Distinctiones «Si mulier eadem hora» seu Monacenses, Città del Vaticano 2002.
  • STEPHANUS TORNACENSIS, Die Summa über das Decretum Gratiani, E. THANER (ed.), Aalen 1891 (= 1965).
  • STICKLER, A. M., Historia Iuris Canonici Latini, I. Historia Fontium, Augustae Taurinorum 1950.
  • SZUROMI, S. A., Anselm of Lucca as a canonist, Frankfurt am Main 2006. TARRANT, J. (ed.), Extrauagantes Iohannis XXII, Città del Vaticano 1983.
  • TEJERO, E., «Ratio y jerarquía de fuentes canónicas en la Caesaraugustana», en J.-I. SARANYANA y E. TEJERO (eds.), Hispania Christiana. Estudios en honor del Prof. Dr. Orlandis Rovira en su septuagésimo aniversario, Pamplona 1988, pp. 303-322.
  • TEJERO, E., «Hacia una consideración de la Sagrada Escritura como fuente básica del Derecho canónico», en G. ARANDA y J. L. CABALLERO (eds.), La Sagrada Escritura, palabra actual, Pamplona 2005, pp. 415-430.
  • THOMPSON, A. y GORDLEY, J., The Treatise on Laws (Decretum DD. 1-20), Washington 1993.
  • TIDNER, E., Didascaliae Apostolorum, canonum ecclesiasticorum, traditionis apostolicae Versiones Latinae, Berlin 21963.
  • TIMPANARO, S., La genesi del metodo del Lachmann, Padova 1990.
  • TURNER, C. H. (ed.), Ecclesiae occidentalis monumenta iuris antiquissima, canonum et conciliorum Graecorum interpretationes Latinae, 2 vols., Oxonii, 1899-1939.
  • TURNER, C. H. (ed.), «Chapters in the History of Latin Mss of Canons: The Version Called Prisca», en Journal of Theological Studies, 31 (1929), pp. 337-346.
  • VAN HOVE, A., Prolegomena ad Codicem Iuris Canonici, Mechliniae-Romae 1945.
  • VAN RHIJN, C. (ed.), Paenitentiale pseudo-Theodore, Turnholti 2009.
  • VIAN, G. M., Bibliotheca divina. Filologia e storia dei testi cristiani, Roma 2001 = La biblioteca de Dios. Historia de los textos cristianos, Madrid 2006.
  • VIAN, G. M., La donazione di Costantino, Bologna 2004.
  • VIEJO-XIMÉNEZ, J. M., «La investigación del Derecho canónico clásico: el “9th International Congress of Medieval Canon Law” de 1992», en Ius Canonicum, 33 (1993), pp. 737-754.
  • VIEJO-XIMÉNEZ, J. M., «“In memoriam Stephan Kuttner”. A propósito del “Xth International Congress of Medieval Canon Law” de 1996 en Syracuse (New York)», en Ius Ecclesiae, 9 (1997), pp. 221-264.
  • VIEJO-XIMÉNEZ, J. M., «La redacción original de C.29 del Decreto de Graciano», en Ius Ecclesiae, 10 (1998), pp. 149-185.
  • VIEJO-XIMÉNEZ, J. M., «“Concordia” y “Decretum” del Maestro Graciano. In memoriam Rudolf Weigand», en Ius Canonicum, 39 (1999), pp. 333-357.
  • VIEJO-XIMÉNEZ, J. M., «“Gratianus Magister” y “Guarnerius Teutonicus”. A propósito del “XI International Congress of Medieval Canon Law” de 2000 en Catania», en Ius Canonicum, 41 (2001), pp. 35-73.
  • VIEJO-XIMÉNEZ, J. M., «“An inter uouentes possit esse matrimonium”. El texto de C.27 q.1 en los manuscritos antiguos del Decreto de Graciano», en Initium, 9 (2004), pp. 73-126.
  • VIEJO-XIMÉNEZ, J. M., «La composición del Decreto di Graziano», en Ius Canonicum, 45 (2005), pp. 431-485.
  • VIEJO-XIMÉNEZ, J. M., «Variantes textuales y variantes doctrinales en C.2 q.8», en K. PENNINGTON, U.-R. BLUMENTHAL y A. A. LARSON (eds.), Proceedings of the Twelth International Congress of Medieval Canon Law, (Washington 1-8 August 2004), Città del Vaticano 2008, pp. 161-90.
  • VOELLUS, G. y JUSTELLUS, H., Bibliotheca iuris canonici veteris, Paris 1661.
  • VOGEL, C., Les «Libri paenitentiales», Turnhout 1978.
  • VOGEL, C., Le pécheur et la pénitence dans l’Eglise Ancienne, Paris 21982.
  • VÖÖBUS, A., The Didascalia apostolorum in Syriac, tomos 175-176 y 179-180, Louvain 1979.
  • WASSERSCHLEBEN, F. W. H., Die irische Kanonensammlung, Leipzig 21885 (= Aalen 1966).
  • WEIGAND, R., «Die Glossen zum Dekret Gratians. Studien zu den frühen Glossen und Glossenkompositionen», en Studia Graciana, 25-26 (1991), pp. XXI-XXIV y 661-1004.
  • WEIGAND, R., LANDAU, P., KOZUR, W., HAERING, S., MIETHANER, K. y VENT-PETZOLT, M. (eds.), Magistri Honorii Summa «De iure canonico tractaturus», vol. I, Città del Vaticano 2004.
  • WEIGAND, R., LANDAU, P., KOZUR, W., HAERING, S., MIETHANER, K. y VENT-PETZOLT, M. (eds.), Summa «Omnis qui iuste iudicat» sive Lipsiensis, vol. I, Città del Vaticano 2007.
  • WENGST, K., Didache (Apostellehre). Barnabasbrief, Zweiter Klemensbrief, Schrift an Diognet, Darmstadt 1984.
  • WHITELOCK, D., BROOKE, C. y BRETT, M. (eds.), Councils and synods with other document relating to the English Church: 871-1204, Oxford 1981.
  • WINROTH, A., «The Two Recentions of Gratian’s “Decretum”», en Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung, 83 (1997), pp. 22-31.
  • WINROTH, A., The making of Gratian’s «Decretum», Cambridge-New York 2000.
  • WURM, H., Studien und Texte zur Dekretalensammlung des Dionysius Exiguus, Bonn 1939.
  • ZIEGER, I., Historia iuris canonici. I. De historia fontium et scientiae iuris canonici.