La armonía de facultades en la gnoseología de Francisco Suárez

  1. García Cuadrado, José Ángel 1
  1. 1 Facultad eclesiástica de filosofía Universidad de Navarra
Revista:
Pensamiento: Revista de investigación e Información filosófica

ISSN: 0031-4749 2386-5822

Año de publicación: 2015

Volumen: 71

Número: 267

Páginas: 587-615

Tipo: Artículo

DOI: 10.14422/PEN.V71.I267.Y2015.003 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Pensamiento: Revista de investigación e Información filosófica

Resumen

El problema de la comunicación entre cuerpo y alma es un tópico de la psicología racionalista ya presente en Suárez. El Doctor Eximio critica que la imagen sea causa instrumental para producir la especie inteligible, ya que una realidad material no puede causar nada de modo eficiente en una realidad de orden superior como es el alma espiritual. Suárez examina el tipo de causalidad de las imágenes y concluye que las diversas denominaciones son inapropiadas: instrumental, material y ejemplar; esto le lleva a asumir la doctrina de la simpatía o natural armonía de las facultades propuesta por el médico Francisco Vallés. Por otro lado, subrayará el papel activo de la inteligencia; pero algunas expresiones invitan a concebir una dualidad de operaciones (sensitiva e intelectual) dando pie a admitir una armonía preestablecida o un ocasionalismo cognoscitivo. En todo caso los textos de Suárez constituyen una invitación a seguir indagando sobre la índole peculiar del pensamiento humano.

Referencias bibliográficas

  • «Sed uno verbo, generalis semper difficultas manet, quomodo corporeum cum incor-poreo communicare valeat, quam proportionem statuere alterius cum altera liceat». Gassendi, «Objectiones Quintae», n. 5; en Œuvres de Descartes. VII, (C. Adam & P. Tennery, eds.), Vrin, Paris, 1996, p. 345, lin. 4-6
  • Sigo la traducción de Vidal Peña, Meditaciones metafísicas con objeciones y respuestas, Alfaguara, Madrid, 1977, pp. 274-275.
  • Cf. PEREIRA, J. (ed), Suárez. Between Scholasticism and Modernity, Marquette University Press, Milwaukee, 2006, p. 236.
  • «Mentem ut rem subsistentem intelligi, quamvis nihil plane illi tribuatur quod per-tineat ad corpus, & vice versa etiam Corpus intelligi ut rem subsistentem, etsi nihil illi tribuatur quod pertineat ad mentem». R. Descartes, «Quartae Responsiones», en Œuvres de Descartes. VII, p. 226, lin. 10-13. (traducción Vidal Pena, p. 184).
  • Cf. PEREIRA, J. (ed), Suárez. Between Scholasticism and Modernity, pp. 218-219.
  • El problema de la inmortalidad del alma en Descartes sería incomprensible sin la tra-dición escolástica. Cf. GILSON, É., Index scolastico-cartésien, Vrin, Paris, 1979, pp. i-vi; 369-370
  • COURTINE, J. F., «Descartes et la Scolastique tardive», en Lire Descartes aujord'hui, (0. Depré-D. Lories, eds.), Éditions Peeters, Louvain, 1997, pp. 1-20.
  • «[⋯] res materialis non potest agere in spiritum, quia non habet cum illo proportio-nem, quam inter agens et patiens necessaria est. Et eadem ratione non potest materiale obie-ctum spiritualem formam producere virtute naturali, quia est omnino inferions ordinis». SUÁREZ, F., De angelis Lib. II, cap. 6, n. 10, en Opera omnia (II), Ludovicus Vivès, Paris, 1856, p. 128.
  • La influencia de Hieronimus Fracastorius (1483-1553) en Descartes y la de Francisco Vallés (1524-1592) en Suárez ha sido estudiada con detalle por AMARAL, P., «Harmony in Descartes and the Medical Philosophers», en Philosophy Research Archives 13 (1987-1988), pp. 499-556.
  • Un completo tratamiento desde el punto de vista histórico se encuentra en L. Spruit, Species inteligibilis, from perception to knowledge, (2 vols.), BRILL, E. J., Leiden, 1994-1995.
  • Un tratamiento de la causalidad de la especie inteligible ya constituida como tal en el acto de la intelección puede hallarse en GONZÁLEZ AYESTA, C, «Sobre el escotismo de Suárez: el caso de la causalidad de la especie», en La causalidad en la filosofîa moderna, ECHAVARRÍA, A. & FRANCK, J. F. (eds.), Servicio de Publicaciones, Universidad de Navarra, Pamplona, 2012, pp. 9-16.
  • Un tratamiento histórico del problema de la causalidad de las imágenes se encuentra en ERCILLA, J., De la imagen a la idea, Gredos, Madrid, 1959.
  • Suárez recibió su primera formación filosófica en la Facultad de Artes de Salamanca donde asistió a las lecciones del dominico Mancio del Corpus Christi. Cf. SCORRAILLE, R. de, Francisco Suárez, Subirana, Barcelona, 1917, pp. 53-93.
  • «Constat enim non solam illam, sed etiam phantasma, in sensu interiori existens, esse necessarium, et al.iquo modo concurrere ad productionem speciei intelligibilis, nam si illa virtus spiritualis id posset sine dependentia a phantasmate, simul et a principio posset efficere species omnium rerum, neque in ea re haberet dependentiam a sensu, cuius con-trarium experientia demonstrat». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 4
  • Sigo la edición critica y traduction castellana de S. Castellote (ed.), Francisco Suárez. De anima. Tomo 3, Fundación Xavier Zubiri, Madrid, 1991, p. 82.
  • «Est enim contra illam ratio communis; quod instrumentum inferioris ordinis non potest naturaliter concurrere ad producendum effectum superioris ordinis, maxime tam su-perioris quantum est res spiritualis supra materialem». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 8, p. 88.
  • «Sed ad haec dicunt quidam quod in specie intelligibili duo sunt, nempe esse enti-tatem spiritualem et esse repraesentativam, et utrumque est reale et utriusque debet dari causa efficiens; intellectus autem agens potest ex propriis efficere entitatem spiritualem, non tarnen huius vel illius repraesentationis, et ad hoc requiritur phantasma ut partiale efficiens, efficiens in specie repraesentationem in qua non superatur ab illa». Y a continuación añade que esta doctrina se encuentra en Tomás de Aquino: «Et hoc insinuat D. Thomas, De veritate, q. 10, a. 6, ad 7 ubi ait quod effectus, vel species intelligibilis, relinquitur in intellectu possibili secundum conditiones utriusque, id est, intellectus agentis et phantasmatis, nam phantasma, inquit, facit ut species sit rei determinatae».
  • SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 9, pp. 90-92.
  • «[⋯] quidquid est in specie intelligibili est spirituale, etiam ipsa repraesentatio, quae necessario debet altiori modo fieri quam phantasma; ergo impossibile est quod phantasma effective efficiat aliquid in specie nec partialiter nec totaliter. Probo consequentiam, nam vel hanc partialem actionem habet phantasma propria virtute, aut in virtute intellectus agentis. Non primum, quia impossibile est quod res materialis ex propriis efficiat aliquo modo rem spiritualem educendo illam de potentia subiecti spiritualis». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 9, p. 92.
  • «Propter haec ergo argumenta alii etiam ex Thomistis aiunt phantasma non con-currere effective, sed materialiter ad productionem specierum, solum autem intellectum agentem illam efficere. Quod non sic intelligunt quasi ipsum phantasma sit materia ex qua educitur species intelligibilis». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 10, p. 94.
  • «Id enim impossibile est: 1°, Quia species spiritualis non posset educi de potentia subiecti materialis. 2°, Quia forma non educitur nisi ex potentia subiecti in quo recipitur; species autem intelligibilis non recipitur in phantasmate, sed in intellectu possibili; ergo de potentia huius intellectus educitur, non phantasmatis. Nec etiam dicitur phantasma materia-liter concurrere, quia sit propria materia circa quam operatur intellectus agens, quia agens operatur circa subiectum in quo recipitur eius actio; actio autem intellectus agentis recipitur in possibili, non in phantasmate; dicitur ergo phantasma materialiter concurrere, quia quasi praebet materiam intellectui agenti ad efficiendas species intelligibiles. Quae opinio recte explicata videtur in hac parte probabilior». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 10, p. 94.
  • La distinción entre materia in qua, ex qua y circa quam se encuentra en Disputaciones metafísicas, Disp. XIII, Sec. I, n. 1. Cf. Disputaciones metafísicas. III, RÁBADE, S. (ed.), Gredos, Madrid, 1961, pp. 384-385.
  • «Nec etiam dicitur phantasma materialiter concurrere, quia sit propria materia circa quam operatur intellectus agens, quia agens operatur circa subiectum in quo recipitur eius actio; actio autem intellectus agentis recipitur in possibili, non in phantasmate». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 10, p. 94
  • Sin embargo, Fernández Burillo apunta en Suárez a un tipo de causalidad material circa quam para subrayar el papel activo del in-telecto: «Conocer será actividad, espontaneidad, en presencia del objeto (circa obiectum) y en referenda a él. Por eso la sensibilidad no es causa material, ex qua, sino circa quam; el fantasma no es causa instrumental, sino objeto con ocasión y en presencia del cual se abstrae. No se abstrae de él, sino en presencia de él». FERNÁNDEZ BURILLO, S., «Introducción a la teoría del conocimiento de Francisco Suárez», en Pensamiento 48 (1992), p. 226.
  • Así se emplea, por ejemplo en SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 10, p. 94.
  • «Nullum enim agens potest transcendere in modo suae actionis modum sui esse; ergo res materialis, quae in modo essendi est extensa, pendens a subiecto quanto, multo magis id habebit in actione sua». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 9, p. 92
  • Cf. ROUBINET, P., «Immaterialité de l'intelect et immortalité de l'âme humaine selon Francisco Suárez», en Cuadernos Salmantinos de filosofía 1 (1980), pp. 280-282
  • D. Des Chêne, «La inmmaterialité de l'âme: Suárez et Descartes», en Descartes et le Moyen Age, Vrin, Paris, 1997, pp. 319-327.
  • No podemos entrar a analizar la concepción suareciana de la materia. Me remito a los trabajos de SPECHT, R., «Aspects "cartesians", de la théorie suarezienne de matière», en Lire Descartes aujourd'hui, (DEPRE, O.-LORIES, D., eds.), Editions Peeters, Louvain, 1997, pp. 21-45
  • RINALDI, T., «Il problema délie species conoscitive nel De anima di Suárez», en La filosofia del Siglo de Oro, (LAMACCHIA, A., ed.), Levante Editori, Bari, 1995, pp. 429-464.
  • TOMÁS DE AQUINO, Summa theologiae I, q. 85, a. 1, ad 3; q. 84, a. 6, ad 1; Contra Gentes, c. 77; De veritate q. 10, a. 6, ad 7. En éste último afirma expresamente que el acto de la fantasia es instrumento para la producción de las especies, como el mismo Suárez reconoce.
  • «[D. Thomae] loquitur late de ratione instrumenti, nam quia Phantasma aliquo modo concurrit ut determinet intellectum agentem, ideo dicitur movere vel esse instrumentum remote tarnen et non adeo proprie». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. DC, q. 2, n. 13, p. 98.
  • «Haec determinatio non fit per efficientiam aliquam ipsius phantasmatis, sed per hoc solum quod materiam praebet et quasi exemplar intellectui agenti, idque propter unionem quam habet in eadem anima». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 12, p. 94. Esta última acotación nos introducirá en la doctrina de la simpatía de facultades.
  • «Ad hunc ergo modum arbitrer intellectum possibilem de se esse nudum speciebus, habere tarnen animam virtutem spiritualem ad efficiendas species earum rerum, quas sensus cognoscit, in intellectu possibili, ipsa imaginatione sensibili non concurrente effective ad earn actionem, sed habente se quasi materia, aut per modum excitantis animam, aut sane per modum exemplaris. Et ita fit quod statim ac anima per phantasiam cognoscit aliquid, per virtutem suam spiritualem quasi depingit rem illam in intellectu possibili». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 9, n. 12, p. 96.
  • Cf. ERCILLA, J. DE, De la imagen a la idea. Estudio critico del pensamiento tomista, Gredos, Madrid, 1959, p. 304
  • Sin embargo, en el planteamiento suareciano la causalidad ejem-plar acabará siendo absorbida por la causalidad eficiente, la única que cumple todas las condiciones para ser considerada verdaderamente como causa. Cf. OLIVO, G., «L'efficience en cause: Suárez, Descartes et la question de la causalité», en Descartes et le Moyen Age, (BIARD, J.-RASHED, R., eds.), Vrin, Paris, 1997, pp. 94-102.
  • SPRUIT, L., Species Intelligibilis (II), p. 304.
  • Así lo reconoce Dunne cuando afirma que la imagen es una «causa formal extrínseca», a modo de ejemplar a cuya semejanza se forma la especie inteligible en el intelecto posible. Cf. DUNNE, P., «The Production of the Intelligible Species», The New Scholasticism, 27 (1953), pp. 194-197.
  • «The phantasm is not an actual exemplar because it cannot be an exemplary cause (which is a species of efficient cause)». P. Amaral, «Harmony in Descartes and the Medical Philosophers», p. 538.
  • Así se lee en la edición de Baltasar Álvarez: quasi exemplar y ad instar exemplaris. Cf. SUÁREZ, F., Tractatus de anima. Commentaria Summa theologica, en Opera omnia (III), Apud Ludovicum Vives, Paris 1861, Lib. IV, cap. 2, n. 12, p. 719.
  • Cf. CASTELLOTE, S., «La teoría suareciana de las causas desde el punto de vista del Agathón», en Francisco Suárez. «Der ist der Mann». Homenaje al Prof. Salvador Castellote, Facultad de Teología San Vicente Ferrer, Series Valentina, L, Valencia, 2004, pp. 67-68.
  • «Ad hunc ergo modum arbitrer intellectum possibilem de se esse nudum speciebus, habere tarnen animam virtutem spiritualem ad efficiendas species earum rerum, quas sensus cognoscit, in intellectu possibili, ipsa imaginatione sensibili non concurrente effective ad earn actionem, sed habente se quasi materia, aut per modum excitantis animam, aut sane per modum exemplaris». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 12, p. 96. La cursiva es mía.
  • ERCILLA, J. DE, De la imagen a la idea, p. 301.
  • «Intellectus agens numquam efficit species nisi a phantasiae Cognitionem determine-tur». SUÁREZ, F., Commentaria De Anima, Disp. IX, q. 2, n. 11, p. 94. La cursiva es mía.
  • «Quia intellectus agens efficit speciem determinatus a cognitione phantasiae». SUÁREZ, F., Commentaria De anima. Tomo 3, Fundación Xavier Zubiri, Madrid, 1991, Disp. IX, q. 4, n. 2, p. 154
  • «Certum enim est quod intellectus agens non est productivus specierum nisi ab aliquo determinetur; dum autem anima est in corpore, determinatur intellectus agens a phantasmate». Disp. IV, q. 4, n. 2, p. 474.
  • «[⋯] quia anima non convertitur ad res nisi cognoscendo vel amando illas; haec ergo conversio supponit species in intellectu». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. XIV, q. 4, n. 2, p. 474.
  • «[⋯] in corpore enim cognoscit per conversionem ad phantasma sensibile». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. XIV, q. 4, n. 3, p. 474.
  • SPRUIT, L, Species Intettigibilis (II), p. 302.
  • ERCILLA, J. DE, De la imagen a la idea, p. 310
  • «Es verdad que estas dos potencias que están radicadas en una sustancia del alma, padecen una por la otra mutuamente; pero esta pasión mutua puede entenderse de dos mo-dos: [⋯] el segundo modo, en cuanto una es movida por la otra. Y esto es posible porque las formas de la imaginación y del sentido son del mismo género, pues tanto una como otra son individuales: y por eso las formas que están en el sentido, pueden imprimir las formas que están en la imaginación que son casi similares a ellas». TOMÁS DE AQUINO, Q. disp. De anima, a. 4, 1, ad 1. La cursiva es mîa.
  • Sobre esta cuestión me remito a GARCÍA CUADRADO, J. A., La lut del intelecto agente. Estudio desde la metafísica de Báñez, EUNSA, Pamplona, 1998, pp. 222-225.
  • BÁÑEZ, D., Scholastica Commentaria, San Esteban, Salamanca, 1588, 731E-732A; 874E
  • Cf. GARCÍA CUADRADO, J. A., «Entendimiento agente y razón práctica», en Tópicos 16 (1999), pp. 39-58.
  • Cf. VALLÉS, F., Controversarium medicarum et philosophicarum, Compluti, 1565, 1, 2
  • Sigo el trabajo de CASTELLOTE, S., «Antropologîa filosófica en la obra de Francisco de Valles» en Archivo Iberamericano de Historia de la Medicina y Antropologîa Médica 15 (1963), especialmente pp. 109-112.
  • «Secunda ratio, a posteriori, sumitur ex consonantia quae est inter operationes et potentias hominis, etiam inter illas quae ad diversos gradus animarum pertinent. Haec enim consonantia tanta esse non posset, nisi esset unum principium principale et una anima quae per omnes illas operaretur. Experimur enim quod operatio unius potentiae impedit Operationem alterius potentiae pertinentis etiam ad ilium gradum animae; ut si quis nimia attentione incumbat actioni intellectus aliquo tempore, impeditur vis sensitiva et digestiva. Quod est signum eamdem esse animam per has virtutes operantem, quae finitam habet virtutem, et ita dum alteri incumbit, ab aliis distrahitur. Qua ratione in eadem anima sensitiva attenta operatio unius sensus impedit operationem alterius. Et similiter in facultatibus vitalibus et animalibus invenitur haec consonantia, quod una vehementer alterata, alterantur aliae: ut si imaginatio apprehendat vehementer contemptum, facultas vitalis cordis commovet hu-morem, et appetitio irascitur; et si apprehendat periculum ut imminens, incitatur pulsus, et naturalis facultas alteratur. Quae docent ista omnia esse in eadem anima radicata». SUÁREZ, F., Commentaria De Anima, Disp. II, q. 5, n. 5, p. 328.
  • «Sensus interior et exterior in eadem anima radicantur, unde eadem est anima quae videt per visum, et per imaginationem imaginatur est ergo haec naturalis consensio inter has potentias, quod eo ipso quod anima aliquid visu percipit, statim sonat similitudinem illius rei in imaginatione sua, non mediante potentia ab imaginatione distincta, sed per virtutem eiusdem imaginationis, ita ut posita sensatione extrinseca, naturaliter resultet species in inte-riori sensu, non ex activitate sensationis, sed ex activitate ipsius animae per imaginationem, ad praesentiam tarnen rei sensatae». SUÁREZ, F., Commentaria De Anima, Disp. VI, q. 2, n. 13, p. 486.
  • El carácter activo del alma se halla presente también a nivel sensible, como se mani-fiesta en la doctrina suareciana del sentido agente: Cf. LEIJENHOERST, C, «Cajetan and Suárez on Agent Sense», en Forming the mind: Essays on the internal senses and mind/body problem from Avicena to the medical enlightenment, LAGERLUND, H. (ed.), Dordrecht, Springer, 2007, pp. 250-262.
  • «Est enim advertendum phantasiam et intellectual hominis radicari in una anima; et hinc est quod in suis operibus habent ordinem et consonantiam; unde patebit, infra, quod eo ipso quod intellectus operatur, etiam imaginatio operatur». SUÁREZ, F., Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 12, p. 96.
  • Para Descartes esa unificación de la experiencia se atribuye a la conciencia: «Suarez uses the causal harmony between aspects of the soul to unify experience-Descartes needs only consciousness. As the functions of the faculties of the soul decrease, the role of consciousness is expanded to fill the explanatory gap». AMARAL, P., «Harmony in Descartes and the Medical Philosophers», p. 543.
  • Un tratamiento más detallado del intelecto agente según el Eximio puede encontrarse en Rafael Sevilla, «La doctrina del entendimiento agente en la gnoseologîa de Francisco Suárez», Cuadernos doctorales de Filosofîa. Excerpta e dissertationibus in Philosophia, 15 (2005), pp. 9-77.
  • «Haec determinatio non fit per efficientiam aliquam ipsius phantasmatis, sed per hoc solum quod materiam praebet et quasi exemplar intellectui agenti, idque propter unionem quam habet in eadem anima». SUÁREZ, E, Commentaria De anima, Disp. IX, q. 2, n. 12, p. 94. La cursiva es mía.
  • «Et a simili potest explicari tum in sensibus interioribus, tum in potentiis appetitivis. Est enim appetitus totalis causa sui actus, ut infra dicetur, pendens tarnen in operatione sua a potentia cognoscente, nam nisi praecedat cognitio, appetitus nihil potest appetere; posita autem cognitione excitatur appetitus». SUÁREZ, F., Commentaria De Anima, Disp. IX, q. 2, n. 12, p. 96.
  • «Ultimo nota quod ista motio voluntatis, a qua effective dicuntur moveri aliae po-tentiae, non est sic intelligenda ac si per illam aliquid voluntas ponat in aliis potentiis, vel aliquo modo immediate concurrat ad eliciendos actus aliarum potentiarum, sed tantum est quaedam moralis motio, quae in Physica est efficientia per accidens, in Philosophia autem morali censetur per se, et provenit tantum ex consensione istarum potentiarum, quae in eadem anima radicantur et habent inter se dictam subordinationem naturalem». SUÁREZ, F., Commentaria De Anima, Disp. XII, q. 2, n. 8, p. 380.
  • «nisi [⋯] spiritus uniatur corpori, non potest a corporalibus obiectis species spiri-tuales accipere [⋯] Ratio autem, de qua sine interventu proprii corporis informati a spiritu non possit spiritus immediate a materiali speciem accipere, est, quia naturaliter non potest spiritus immediate et directe pati aut effici, aut excitari ab obiecto materiali, quia est spiritui omnino improportionatum. Ut ergo spiritus a corporeo obiecto excitetur, necessarium est ut sit naturaliter unitus corpori, et quod per ilium cognitionem inchoet, quod sine sensibus facere non potest, et ideo fieri non potest, ut sine ministerio sensuum spiritualis potentia species a rebus materialibus accipt. Nec refert quod cognitio sensuum et phantasiae mate-rialis sit, quia in homine sunt radicatae in eadem anima spirituali, et id satis est ut per eius ministerium intellectus speciem sibi proportionatam accipiat». SUÁREZ, F., De Angelis, Lib. I, cap. 6, n. 24, p. 133.
  • «[⋯] in universum nullus effectus nobilior instrumente videtur per se pendere in con-servari ab actione instrumenti, esto interdum, quia tale agens non est aptum ad efficiendum talem effectum nisi medio instrumenta; ut, licet species intelligibilis fiat medio phantasmate ut instrumenta, non pendet ab illo in conservari, et sic de aliis». SUÁREZ, F., Disputaciones Metafísicas. III, Disp. XXI, sec. III, n. 7, pp. 577-578. La cursiva en el texto es nuestra.
  • Cf. ERCILLA, J., De la imagen a la idea⋯, pp. 311-312. En el Apéndice I de este libro (pp. 287-333) se encuentra un excelente estado de la cuestión.
  • «[⋯] et phantasma solum prerequiritur, vel ut occasio excitans, et vel ut exemplat, vel ad summum, ut instrumentum elevatum per spirituale lumen eiusdem animae». SUÁREZ, F., Tractatus de anima. Lib. I, Cap. XI, n. 21, p. 550.
  • «[⋯] nam hae acciones vitales tam intimo modo fiunt ut ab ipso primo principio vitae, quod est anima, actualiter procedere videantur; unde fit ut, licet oculus praesentem ha-beat imaginem et ab illa recipiat speciem, si anima non attendat, non videat». SUÁREZ, E, Disputaciones Metafísicas. III, Disp. XVIII, sec. V, n. 2, p. 165.
  • «Et ideo nos facilius has angustias evademus negando notitiam concurrere active ad actum appetitus, sed tantum ut conditionem repraesentantem obiectum, qua posita, appe-titus efficit suum actum per naturalem sympathiam harum potentiarum. Et ad hoc optime confert radicatio illarum facultatum in eadem anima; illa enim, seu suppositum per illam, est quod principaliter operatur et utitur his facultibus, et ideo, dum per unam percipit obiectum sibi convenniens, per aliam illud apetit; non quidem quia per unam efficiat in aliam, sed quia ex obiecto per unam apprehenso excitatio non est per immutationem realem et effectivam, sed per metaphoricam seu finalem, et ideo non requirit localem propinquitatem, sed anima-lem, ut sic dicam». SUÁREZ, F., Disputaciones Metafísicas. III, Disp. XVIII, sec. VIII, n. 40, p. 255-256.
  • «Ad intelligendam vero partem secundam oportet resumere ex disputatione praece-denti quod per actionem cognoscendi producitur quidam intrinsecus terminus illius, qui est qualitas repraesentativa rei in actu secundo; per hanc ergo qualitatem, quam sensus exterior in se ipso format, potest probabiliter credi produci in sensu interiori speciem quamdam re-praesentativam eiusdem obiecti, idque propter coordinationem et unionem quant istae duae potentiae habent in eadem anima». SUÁREZ, F., Commentaria De Anima, Disp. VI, q. 2, n. 10, p. 482. La cursiva es mía.
  • «Intellect and phantasy do not so much causally cooperate, but they have simultaneous or parallel acts». SPRUIT, L., Species Intelligibilis (II), p. 302. La cursiva es mía.
  • «En la mayoría de los casos se puede observar como el alma no hace ni padece nada sin el cuerpo, por ejemplo, encolerizarse, envalentonarse, apetecer, sentir en general. No obstante, el inteligir parece algo particularmente exclusivo de ella; pero ni esto siquiera podrá tener lugar sin el cuerpo si es que se trata de un cierto tipo de imaginación o de algo que no se da sin imaginación». Aristóteles, De anima 1, 1, 403a 6-9. Un estudio de la interpretación sua-reciana de este pasaje se encuentra en Salvador Castellote, «La recepción suareciana del concepto aristotélico de "separabilidad" del alma humana», en Verdad. Percepción. Inmortalidad. Wahrheit, Wahrehmung, Ubsterblichteik, Miscelánea en homenaje al Profesor Wolfgang Strobl, (S. Castellote, ed.), Facultad de Teología San Vicente Ferrer, Valencia, 1995, pp. 137-149.
  • «Ad cuius intelligentiam nota quod tripliciter operatio unius potentiae potest depen-dere ab aliqua materiau potentia: Uno modo tamquam ab elicienti, ut pendet actus imagi-nandi a phantasia ipsa. Secundo modo tamquam a proponente obiectum eiusdem ordinis et rationis, ut pendet operatio appetitus sensitivi a phantasia, et operatio phantasiae a sensibus externis, [⋯]. Tertio modo pendet operatio unius potentiae ab alia, tamquam a concomitante, ut pendet intelligere nostrum a phantasia, quia operatio phantasiae semper concomitatur Operationem intellectus, ut infra dicitur». SUÁREZ, F., Commentaria De Anima, Disp. II, q. 3, n. 45, p. 228.
  • «Videtur ergo dicendum praeter dependentiam alicuius operationis a phantasia, ut ab organo vel instrumento, seu facultate eliciente Operationem duobus aliis modis posse ali-quam Operationem non esse sine phantasia. Uno modo antecedenter per se, et causaliter: alio modo consequenter, vel concomitanter, et quasi ex accidenti». SUÁREZ, F., Tractatus de anima. Lib. I, Cap. XI, n. 19, p. 549.
  • En algunos textos Uega a afirmar que la imagen es «ocasión que excita» al intelecto para conocer. «Et phantasma solum prerequiritur, vel ut occasio excitons, et vel ut exemplat, vel ad summum, ut instrumentum elevatum per spirituale lumen eiusdem animae». SUÁREZ, E, Tractatus de anima. Lib. I, Cap. XI, n. 21, p. 550. La cursiva es mîa.
  • Cf. LUDWIG, J., Das akausale Zusammenwriken (simpathia) der Seelenvermögen in der Erkenntnishlehre des Suarez, Karl Ludwig-Verlag München, 1929.
  • «The occasional and non-causal character of Suarez's sense-dependency clearly anticipated Descartes' theory of the origin of perceptual ideas». L. Spruit, Species Intelligibilis (II), p. 385.
  • «The idea that sympathy (harmony) is an inexplicable acausal relationship is clearly rejected. Even the ordo potentiarum, which Suarez explains through his theory of dimanation, is causal; not, however, in the narrow sense of efficient (physical) causality but in the broader sense of metaphysical causality». AMARAL, P., «Harmony in Descartes and the Medical Philosophers», p. 533
  • «Et ideo nos facilius has angustias evademus negando notitiam concurrere active ad actum appetitus, sed tantum ut conditionem repraesentantem obiectum, qua posita, appe-titus efficit suum actum per naturalem sympathiam harum potentiarum. Et ad hoc optime confert radicatio illarum facultatum in eadem anima; illa enim, seu suppositum per illam, est quod principaliter operatur et utitur his facultibus, et ideo, dum per unam percipit obiectum sibi convenniens, per aliam illud apetit; non quidem quia per unam efficiat in aliam, sed quia ex obiecto per unam apprehenso excitatio non est per immutationem realem et effectivam, sed per metaphoricam seu finalem, et ideo non requirit localem propinquitatem, sed anima-lem, ut sic dicam». SUÁREZ, E, Disputaciones Metafísicas. HI, Disp. XVIII, sec. VIII, n. 40, p. 255-256.
  • Cf. AMARAL, P., «Harmony in Descartes and the Medical Philosophers», pp. 532-533.
  • SUÁREZ, F., Commentaria De Anima, Disp. II, q. 3, n. 54, p. 246; Disp. II, q. 5, n. 5, pp. 328-330; Disp. II, q. 7, n. 11, 1<sup>a</sup> experientia, p. 20; Disp. III, q. 3, n. 17, pp. 142-144.
  • Cf. AMARAL, P., «Harmony in Descartes and the Medical Philosophers», p. 553, nt. 164.
  • «[⋯] facultates radicatae in diversis essentiis vel substantiis habeant inter se naturalem sympathiam et connexionem ac concomitantiam in agendo, non causalem, sed infal-libilem ac per se, sine accione unius in aliam». SUÁREZ, F., Disputaciones Metafisicas. III, Disp. XVIII, sec. Vin, n. 45, p. 259.
  • SUÁREZ, R, Disputaciones Metafisicas. III, Disp. XVIII, sec. VIII, n. 45, p. 259, nt. 1.
  • La atención, vendrá a ser una disposition activa del intelecto para el conocimiento, y se encuentra ya presente en Pedro Olivi: "Like this medieval master, Suarez ruled out any direct influence of sense on mind, and attached great importance to the mind's «attentio» in the generation of knowledge". SPRUIT, L., Species Intelligibilis (II), p. 306.
  • "But although we see Suarez articulating necessary connection between sense and mind in term of causal harmony which seems a particular instance of the Cartesian or Leibnizian «harmonie pré-établie» (to which God appeals in order to govern the world) [⋯]". G. Burlando, «Suarez on Intrinsic Representationalism», en Intellect and Imagination in Medieval Philosophy. Actes du Xle Congrès International de Philosophie Médiévale, Brepols Publishers, Turnhout, 2006, p. 1949.
  • «The occasional and non-causal character of Suárez's sense-dependency clearly anticipated Descartes' theory of the origin of perceptual ideas». SPRUIT, L., Species Intelligibilis (II), p. 385. «Moreover, it would pave the way for Descartes' well-known account of the origin of perceptual ideas, generated by the mind on the occurrence of qualified brain patterns». Ibid., 306.
  • «Sed totum hoc, quod est dicere "ad instar", relinquit rem obscuram et inexplicatam, quia in presenti inquirimus, quern concursum vere et proprie habeat phantasma, non ad cuius instar se habeat. Nam esse ad modum materiae vel exemplaris, vel extrahit illud a vera et propria causa materiali et exemplari, vel relinquit vere et proprie intra limites talis causa-litatis. Si extrahit, restat explicare, in qua causalitate ponit. Si relinquit, ergo non ad instar, sed vere et proprie materia vel exemplar est». Juan de Santo Tomás, Cursus Philosophions Thomisticus. Naturalis Philosophiae. In libros III De anima (ed. Reiser), Marietti, Romae, 1948, IV Pars, q. 10, a. 2, p. 308 a 4-19.
  • Que el conocimiento no tiene propiamente causa no ha dejado de ser sostenido en la actualidad: «El conocimiento, propiamente, no tiene causas». INCIARTE, F.-LLANO, A., Metafísica tras el final de la metafísica, Cristiandad, Madrid. 2007, p. 55; «Lo único no totalmente explicable por causas flsicas es el conocimiento [⋯] no es explicable por causas naturales la capacidad de formar conceptos». Ibid. p. 313.
  • SCHMUTZ, J., «¿Abatir o ensalzar a Francisco Suárez»; Prefacio a Francisco Suarez: Der ist der Mann. Homenaje a Salvador Castellote, Facultad de Teologia San Vicente Ferrer, Valencia, 2004, pp. 5-16.